Gmina Jedlińsk

Gmina Jedlińsk

 położona jest nad rzeką Radomką przy międzynarodowej trasie E-7 Warszawa – Kraków, w południowej części województwa mazowieckiego, w powiecie radomskim. Graniczy z miastem Radom, a także gminami: Stara Błotnica, Stromiec, Głowaczów, Jastrzębia i Zakrzew. Obszar gminy, o łącznej powierzchni 138 km2 , podzielony na 31 sołectw, zamieszkuje 14 006 mieszkańców. Jedlińsk – centrum administracyjne gminy - położony jest 9 km na północ od Radomia nad rzeką Radomką i jej dopływem Tymianką. Dawniej było to miasteczko o nazwie Jedlińsko. Jego dzieje sięgają I połowy XVI wieku. W 1530 roku Mikołaj Jedliński, dziedzic obszernych włości, tworzących dziś parafię Jedlińsk, uzyskał od króla Zygmunta Starego pozwolenie na założenie miasta na prawiemagdeburskim. Miasto uzyskało „prawo miecza”, na mocy którego ścinano przestępców podczas publicznych egzekucji. Od 1560 do 1630 roku miasto wraz z kościołem katolickim zajęli przedstawiciele Kościołów Reformowanych, wybudowali murowane domy, założyli szkołę wyższą. W 1630 roku kasztelan brzeziński, Stanisław Witowski, kupił dobra jedlińskie. Usunął z miasta wyznawców kalwinizmu, a w ich domach założył szkołę wyższą (lyceum) i oddał ją pod opiekę Akademii Krakowskiej. Wskutek najazdu szwedzkiego w 1655 roku miasteczko zostało zniszczone i spalone. W 1675 roku dobra jedlińskie przeszły w ręce Aleksandra Załuskiego, który był ojcem Andrzeja Stanisława – biskupa krakowskiego i Józefa Andrzeja – biskupa kijowskiego, twórcy pierwszej Biblioteki Narodowej w Polsce. W czasie insurekcji kościuszkowskiej w 1794 roku wojska Tadeusza Kościuszki obozowały na polach jedlińskich, gdzie została odprawiona msza święta. Ku upamiętnieniu tego faktu postawiono drewniany krzyż. 11 czerwca 1809 roku pod Jankowicami i Jedlińskiem rozegrała się bitwa wojsk Księstwa Warszawskiego dowodzonych przez generała Zajączka z Austriakami. Wspólna mogiła poległych znajduje się przy drodze do Woli Gutowskiej. W  1842 roku w Jedlińsku wybuchł pożar, który zniszczył prawię całą miejscowość. Mimo ogromnych strat do Jedlińska wracali pogorzelcy i dzięki ofiarności społecznej między innymi ks. Jana Kloczkowskiego dokonano obudowy. Miasteczko zaczęło się rozrastać, budować powstały nowe domy, rozwijał się handel i usługi. Jedlińsk stał się osadą targową słynną ze smacznych obwarzanek i raków poławianych w rzece Radomce. W 1846 roku nadano miastu herb - ,,Rak’’. Do końca 1869 roku Jedlińsk był miastem. Wskutek ukazu carskiego komitet urzędujący odebrał prawa miejskie miasteczkom Królestwa Kongresowego.

Wśród nich znalazł się Jedlińsk. Zamieniono miasto na osadę i utworzono gminę Jedlińsk. W czasie II wojny światowej w Jedlińsku działała siatka konspiracyjna Armii Krajowej, która zajmowała się przyjmowaniem zarzutów, wyrobem granatów. Prowadzono tajne nauczanie. Po wojnie w gminie nastąpiły pewne procesy migracyjne związane głównie z chęcią wyjazdów, głownie mieszkańców wysiedlonych przez Niemców z Pomorza, m Warszawy i Powiśla Kozienickiego. Następuje ożywienie gospodarcze związane z odbudową, rozwija się hodowla zwierząt i uprawa zbóż. W 1960 roku uruchomiono podmiejską linię autobusową Radom – Jedlińsk, co ułatwiało dojazd do Radomia.

Dzisiejszy Jedlińsk to duża i rozwinięta miejscowość. Ważnym atutem gminy jest jej położenie w bezpośrednim sąsiedztwie miasta Radom i bardzo dogodny układ komunikacyjny. Najważniejsze urzędy i instytucje na terenie gminy: Urząd Gminy, dwa banki, trzy ośrodki zdrowia, siedem szkół podstawowych, trzy gimnazja, przedszkole, apteka, komisariat policji, siedem jednostek Ochotniczej Straży Pożarnej, Aeroklub w Piastowie, biblioteka, Centrum Kultury i Kultury Fizycznej, cztery świetlice, Urząd Poczty, motele, hotel, Muzeum Witolda Gombrowicza. Jedlińsk jest gminą rolniczą z dobrze rozwiniętą siecią handlowo – usługową.